Deniz akvaryumu akıntı ve aydınlatması kurulum aşamasının önemli konularından iki tanesi. Bu önemli faktörlerde esneme payı olan sistemler sadece deniz akvaryumu balık türleri olan tank çeşitleri ve soft mercan ağırlıklı olan akvaryumlar diyebiliriz, hiç olmayacağını değil esneme yani azaltabileceğinizi ifade etmeye çalışıyoruz. Çok fazla marka veya çeşit akıntı ve ışıklandırma konusunda duyabilir veya size bu yönde farklı tavsiyeler gelebilir.

Deniz Akvaryumu Aydınlatma

Gelişen teknoloji deniz akvaryumu aydınlatma konusunda da son 30 yılda inanılmaz şekilde değişime neden oldu. Eskiden kullandığımız 5000K’ i geçmeyen floresanlar ve yapı marketlerden aldığımız metal Halide lambalara kıyasla, ufak tanklarda daha az maliyet gerektiren LED teknolojisi de artık kullanılıyor.

Hobiye yeni başlayan arkadaşlar için Kelvin nedir bakalım: Lambanın renk sıcaklığı anlamına geliyor. 6500K gibi düşük bir Kelvin değeri, gün ışığına denk bir aralık ve bu lambaların kullanıldığı tanklar daha aydınlık görünür, 10000K kullanılan tanklar biraz daha karanlık algılanır, 14000K ‘ de tank giderek mavileşmeye başlar, 20000K’ da ise tank masmavi görünür. 20000K mavi renk aralığıdır ve canlılara ulaşan ışık enerjisinin bu aralıkta azaldığı düşünülmektedir. Bu nedenle değişik lamba kombinasyonlarında, PAR metre kullanılmalı ve mercanların fotosentezde kullandıkları “fotosentetik aktif ışınım” (PAR) ölçülmelidir.

20000K lambanızdan daha düşük watta 10000K kulandığınızı varsayalım, bu durumda mavi renk, düşük Kelvinli lambanın yaydığı, sarı ve yeşil renkler tarafından soğurularak maskelenecek ve mavinin etkisini de düşürecektir. PAR metre, aslında mercanlara gerçekte ne kadar enerji sağladığımızı da ölçmek için kullanılmaktadır.

Özetle Kelvin renk aralığı, PAR ise mercanlarımızın gerçekte ihtiyaç duyduğu fotosentetik aktif ışınımdır. Bende Apogee marka PAR metre var. Kullanırken ilk önce su yüzeyindeki en parlak noktayı bulmaya çalışıyorum, en parlak noktayı kayıt edip, bir aylık aralıklarla aynı noktadan ölçümler alıyorum. İlginç olan nokta, lambaların verimi düzenli bir şekilde değil, birden bire düşüyor. %2-5-7 gibi oranlarda verim kaybı ölçüyorum. Özellikle radyum lambaların verimi oldukça hızlı düşüyor ve düştüğü zaman işleri bitmiş oluyor.

PAR metre, ileri seviyelerde hobicilerin kullanması gereken bir cihaz olarak düşünülse de yeni başlayanlar için de çok önemli. Özellikle metal Halide kullanan acemiler için, ömrü kısalmış bir lambayı yenisi ile değiştirdiğinizde, yeni lambalar eskisinden oldukça kuvvetli ışık veriyorlar, eğer düzgün bir şekilde ışık iklimlendirilmesi yapmazsanız, mercanlarınızı yakar ve beyazlamalarına neden olabilirsiniz. Bu tecrübesiz hobicilerin oldukça sık karşılaştıkları bir durumdur, lambalar yenilenmiş, tank pırıl pırıl olmuş, mercanlar 4-5 gün boyunca mükemmel görünürken ertesi gün beyazlarlar ve değerleriniz o kadar iyiyken bunun nedenini sorgularsınız. Bunun nedeni, mercanların birdenbire aldıkları yüksek enerji ile suda ne var ne yok kullanmaya çalışmaları ve sonunda beyazlamaya başlamalarıdır. Par metre kullanarak; yeni aydınlatmanın yüksekliği, yanma süresini, ışık kuvvetini ayarlayarak eski ışıkların düzenini birdenbire değiştirmeden iklimlendirme yapabilirsiniz. Lamba değişiminde ilk bir iki hafta lambaları daha yükseğe koyup, yanma süresini kısıyor, ya da araya gölgelendirici malzemeler koyabilirsiniz. Bir ay sonunda da lambaları eski düzenlerine geri getirmeniz mümkün.

Tüm kış boyunca evde oturan çocuğunuzu ilk güneşte dışarı çıkartırsanız güneş yanıkları ile karşılaşırsınız, bizim yaptığımız hata da bu. Mercanları yakmak deyimi de buradan gelmekte. PAR metre kullanarak iklimlendirme işlemini kolayca yapabilir, ve muhtemelen ölecek canlılarınızı kurtararak kendini amorti etmesini sağlayabilirsiniz. Yeni hobici arkadaşlara tavsiyem doğum günlerinde, bayramlarda hediye olarak kendilerine bir PAR metre aldırmaları olur.

PAR başlangıç (su üstü)değerim 600 civarlarında, bu LED’ ler içinde varsayılan başlangıç aralığı, fakat henüz LED test etme şansım olmadı, ileride test ederek zamanla ne kadar verim kaybettiklerini de ölçmek isterim. Şu andaki metal Halide lambalarım yaklaşık bir yıldır bendeler ve sadece %2 gibi bir verim kaybettiler, tabi bu kullanıcıdan kullanıcıya değişebilir.

İlk LED kullanımında genellikle PAR600’ den daha yüksek değerler ölçülüyor, LED’ lerin bir diğer özelliği de ışığın tam yayılmaması ve suya genellikle dik bir açıda düşmesi. Metal Halide tankta homojen şekilde aydınlatma sağlarken, tankın içinde bulunduğu ortama da ışık veriyor, LED ler sadece tankın içinde belli bölgelere odaklanıyor, bu nedenle dışarıdan bakınca, tank içinde yeterince homojen aydınlanma olmadığı ve LED’ lerin yetersiz geldiği yanılgısına düşebiliyoruz. Bu aşamada PAR metreyi su içinde kullanarak, “chalice” gibi az ışık isteyen mercanların yanında, “acropora” gibi yüksek ışık isteyen mercanların konumlandırılacağı farklı bölgeleri belirleyebilirsiniz. LED leri çeşitli lensler yardımı ile modifiye ederek, tankta belli bölgelerde farklı ışık bölgeleri oluşturabilirsiniz. Sert mercanlardan montipora plate türleri ışık farkına daha fazla tolerans gösterir.

Mercanlar açısından; ince dallı sert mercanlar daha fazla ışık isterken, daha kalın, düz ve tabana yayılım gösteren mercanlar daha az ışık isterler. Tabana yayılan mercanların yüzeyleri daha geniş olacağından, zaten kendilerine yeterli ışığı almaktalar bu nedenle parlak ve güçlü ışığa ihtiyaçları yoktur. Chalice, Favia, Brain, Scolymia, gibi mercanlar yüksek ışığa ihtiyaç duymazlar ve tabanda daha keyifli olurlar, ancak sonradan konuşacağımız gibi, “dışarıdan beslenmeleri” de gereklidir.

Acropora, pocillopora, stylophora gibi ince dallı mercanlar daha yüksek ışık isterler ve tankta yüksek yerlere konumlandırılmalıdırlar.

Az ışık isteyen taban mercanları için PAR 150-250 değerleri genellikler uygundur, yavaş yavaş iklimlendirerek, PAR 300-350 değerlerine alıştırabilirsiniz. Ama burada dikkat edilmesi gereken nokta, iklimlendirmenin oldukça yavaş yapılmasıdır. Bu mercanları aşırı şiddetli ışığa maruz bıraktığınızda, birden bire çok fazla oksijen üretmeye başlarlar, bu da kendi kendilerini oksitleyerek (peroksit diyor) beyazlamalarına neden olur. Bundan dolayı birdenbire aşırı ışığa maruz bırakılmamalıdırlar.

İnce dallı SPS’ ler için PAR 400 civarlarındaki değerlerde gayet iyi olduklarını söyleyebilirim. Daha az değerlerde de yaşayabilirler ama renkleri o kadar parlak olmayabilir. Renklendirme için ışık dışında belli parametreler de var tabii.

13:17 -14:00 lambaları değiştiriyor. 20000K Radyum ve 14000K Ushio lambalarının arasındaki PAR farkını ölçüyorum. 20000K lambaların değerleri 50 mikromol daha düşük, (%8-10) ama pek önemli değil, önce de dediğim gibi bunlar çok daha mavi gösteriyor, daha güçlü ışık kullandığımızı düşünürken daha düşük bir PAR ile karşı karşıyayız, sarı ve yeşil renklerde soğurulduğu için tank daha karanlık görünüyor. Aslında benim ve ziyaretçilerim için önemli olan, tankın dışarıdan daha çekici görünüp görünmediği ve en iyi görüntü için kaç adet ve hangi güçte lambaların kullanılabileceği.

Tankta metal Halidelere ek olarak 3 tane de “reef bright” mavi LED kullanıyorum ve sadece bunlar yanıyorken, chalice ve diğer LPS poliplerinin renkleri harika bir şekilde açığa çıkıyor, ama ne yazık ki bunu video kamera ile gerçeğe yakın görüntülemek zor, ancak fotoğraflarda bunu gösterebilirim. LED ler ile görünen renkler VHO florasanlara oranla çok daha iyi. LED’ ler bir şekilde ya mercanların renklerini daha fazla ortaya çıkartıyor, bizlerin daha parlak renkleri iyi görmemizi ya da mercanların daha fazla floresan pigmenti oluşturmalarını sağlıyorlar diye tahminde bulunabiliriz.

Resif hobisinde çeşitli aydınlatma kombinasyonlarına LED’ lerin de eklenmesi görsel açıdan pek çok şey değişti diyebiliriz. Fotoğraflama ve görsel ve pazarlama açısından da 20000K ‘leri tercih etmekte ve ikisi de kullanabilirsiniz.

Suya yakın olan camlarda biriken tuzu temizlemezseniz giderek kalınlaşır ve zaman içinde %60 ‘ a varan aydınlatma kaybı yaşanabilir, tuzu temizlediğinizde görüntü sanki yeni lamba takmış gibi değişebilir.

Temizlik için beyaz sirke(2 birim) ve alkol(1 birim)ve kullanıyorum. RODI su da işe yarıyor. Tabi bu temizlik işini lambalar sıcakken kesinlikle yapmayın.

20000K ışıkların görüntüsünü daha çok beğeniliyor ama 20000K altında sarı ve pembe renkleri tam anlamı ile alamayabilir, sarı renkler yeşile dönebilir. Morlar idare eder ama kırmızı, pembe gibi renkli mercanlar sanki kahverengi morumsu renkler alırlar. Bu açıdan baktığınızda 14000K renklerde daha fazla kontrast oluşturup ortaya çıkartıyor, ama yine de parlayan mercan izlemeyi daha fazla tercih etmenizde fayda var.

Farklı açıdan hobinin ilk senelerinde anemonlar yasak listesinin başındaydılar, ama günümüzde tank koşullarına oldukça uyum sağlayan ve çoğalan türler oldular. Tabii bunda konuk ettikleri palyaçoların anemona sağladığı besinler de önemli. Doğadan toplanan ya da çiftlik üretimi mercanlar sürekli doğal güneş ışığı altından geliyorlar, tanklarımıza geldiklerinde de o güzelim renkler bir anda kahverengi beje dönüyorlar. Kimse bu renkte mercan istemez.

Son zamanlarda çıkan bir makaleye göre sert mercanların renkleri ve parlaklıkları sağlıklarını da ele veriyor. Parlak canlı renklere sahip mercanlar, kahverengi ya da soluk renkli mercanlardan kesinlikle daha iyi durumdalar. Metal Halide ve özellikle LED kullanan arkadaşlar bu belirtilere dikkat etmeliler. Diğer farklı akıntı ve aydınlatma şekilleri için deniz akvaryumu için gerekenler makalesine göz atabilir.

Deniz Akvaryumu Akıntı

Aydınlatmadan sonra diğer konu akıntı olacak.

Güçlü ve iyi ayarlanmış akıntıda mercanlar biriken artıklar en aza iner. Sadece bu da değil mercanlara dadanan pek çok zararlı canlının (flatworm, red bugs) da uzaklaşmalarını iyi bir akıntı yaratarak sağlayabilirsiniz. Ayrıca iyi dengelenmiş akıntı ile polipler daha fazla açma eğilimi gösterir.

Mercanların üzerlerine verilen bu tip akıntıların yosun oluşumunu da tetikleneceği yönünde eleştiriler olsa da, Ca,kH,Mg değerlerini yüksek ve tanktaki besin değerlerini düşük tutarak bu konuda şimdiye dek hiçbir sıkıntı yaşamadığınızı söyleyebiliriz. Akıntı gücü açısından; ufak çaplı akıntı motorları, geniş çaplı daha güçlü motorlardan daha verimli oluyor.

Yeni hobiye başlayanlar için tavsiye edebileceğimiz, tek bir noktaya odaklanmayan güçlü akıntılardır. Mercanın üzerine sürekli güçlü akıntı verirseniz tüm dokusunu zedelersiniz, buna neden olmadan mercanın üstünde ve etrafındaki tüm birikimi akıntı ile alarak taşırmaya ve oradan dafiltrasyon sistemlerine ulaştırmaya çalışın. Son olarak ta tüm akıntı sisteminin kontrolünüz altında olmasına çalışın. Akıntıya bakarak ölü bölgelerin de akıntı almalarını sağlayın.

Tüm bu tavsiyelerden en önemlisi; akıntının rastlantısal olması ve tüm birikintilerin bir şekilde filtre sistemlerine aktarılması. Gerekenden fazla güçlü motorları kullanıp tankı birbirine katma hatasına düşmemek gerekir.

Mercan türlerine gelirsek; kalın dallı Acropora türleri için akıntı gerçekten kuvvetli olmalıdır. Diğer ince gövdeli SPS’ ler ortalama şiddette akıntı severler. LPS türleri ise daha nazik ve yavaş akıntıları tercih ederler, kuvvetli akıntılar dokularına zarar verebilir. Sadece birikimi önleyecek akıntılar, hareketler yeterlidir.

SPS,LPS, soft karışık tanklarda, bunu sağlamak için tek ve güçlü motorlar yerine çok sayıda daha az şiddetli motorlar kullanabilirsiniz. Dalga yapıcılar da mercanların alışık oldukları akıntılar için başarılıdır.

Mercanların ahenk içinde sağa sola sallanmaları yerine, dalga yapıcıları farklı zamanlarda çalıştırarak rastlantısal salınım yapmalarını sağlayabilirsiniz. Bu da dalga yapıcıların sağladığı tek düze görüntünün bir adım önüne geçiyor. Yurt dışı kaynaklarındaki Led aydınlatma etkileri veya akıntı şekilleri makalelerinde de benzer içerikleri görmek mümkün. Teknoloji hızla ilerliyor, 30 sene önce bunların hiçbirine sahip değildik. Her şeyi sıfırdan yapıyorduk. Bu anlamda teknolojiyi kullanarak işimi kolaylaştırmayı artık sevmemiz gerekiyor.